معماری دوره ی اشکانیان (پارتیان):

قوم پارت یا پارتوآ یکی از شعبه های نژاد آریایی ایرانی است پارت ها در زمینه هنرها به ویژه در معماری ابتکارات بدیعی داشتند . آنها با برخورداری از پیشینه ی غنی دوباره به احیای هنرهای فراموش شده و یا تفسیر یافته ی ایرانی پرداختند با فترتی که در هنر ایران پیدا شده بود نه تنها احیاگر معماری و سنت های گذشته ی ایرانیان شدند بلکه تحول ملی عظیم در زمینه ی شهر سازی و معماری ایجاد کردند و در معماری دو عنصر نو ظهور افزودند. یکی احداث گنبد بر روی بناهای چهار ضعلی (مربع شکل) از طریق فیل پرشها و دیگر توسعه ی ساختمان ایران . تاق دار

متاسفانه علی رغم حاکمیت طولانی مدت پارتها اکثر آثار آنها از بین رفته است. زیرا عواملی مانند زلزله، آب و هوایی و گستره وسیع امپراتوری، تاثیر گذار در روند تخریب آثار معماری بوده اند.

پهناوری بسیار شاهنشاهی پارت و گوناگونی سنت های مردم آن باید ما را آگاه ساخته باشد که یک سبک معماری در سراسر کشور نمی توانست باشد. اما با کاوش هایی که در مناطق مختلف صورت گرفته از آثار به جای مانده از دوره ی پارتها و آثار پس از آن که به سبک سابق ساخته شده اند می توان سبک معماری و حتی ویژگی آن را مشخص نمود از آن جمله:

- حداکثر استفاده از مصالح بوم آورد

- استفاده بسیار خوب از تکنیک پیشرفته تاق گنبد، به خصوص گنبد با استفاده از مصالح بوم آرود

- پرهیز نکردن از شکوه و ارتفاع زیاد

- تنوع فوق العاده در طرح ها

- استفاده از ملات ساروج که به کمک آن توانستند فضاهای معماری وسیع را ایجاد نمایند.

تزئینات در معماری پارتیان:

در معماری پارتی تزئیناتی مانند نقاشی و گچبری وسیعاً به کار گرفته می شده است. گچبری کوه خواجه و نقاشیهای دیواری با رنگ های مختلف و گوناگون حکایت از تزئین بخش داخلی ساختمان ها دارد و این نمونه تزئینات کچبری با طرح های هندسی و گیاهی بعداً در دوره ی ساسانی و از آن پس در دوره اسلامی مورد استفاده قرار گرفت.

معماری دوره ساسانی:

یکی از آثار برجسته و شاخص دوره ی ساسانی تاق کسری است تاق کسری در تیسفون و در خاک عراق واقع شده است . این بنا مثل کاخ تخت جمشید و قصر شیرین بر روی صفه ها ساخته شده است.

در نمای کاخ تیسفون شکل و اندازه ی تاق نما از هر ردیف به ردیف دیگر فرق می کند. هر ردیف واحد مستقلی را مانند یک نوار افقی و بدون هیچ ارتباطی با تاکیدهای عمودی نمای بنا تشکیل می دهد. به این ترتیب دو ردیف از تاق نمادها پایان می پذیرند که بر یک ستون قرار نمی گیرند بلکه بر پایه کنج دیوار ترکیب می شود. در اینجا نشان دیگری از ویژگی های معماری ساسانی خود را ظاهر می سازد. معماری ساسانی به این موضوع که نمی بایستی به طوری منطقی و با اصول ساختمانی همچون بناهای کلاسیک یونان قطع گردد اهمیتی نمی دادند. بلکه از نظر آنها نما بایستی بیشتر با طرحی ساخته شود که بتوان آن را به دلخواه امتداد داد و به مقدار زیادی تزئین کرد.

تاق بستان:

نمونه های معماری صخره ای دوره ی ساسانی هر چند که فراوانی نیستند ولیکن در خور توجه اند. در کرمانشاه جایگاه مقدسی است که آب از درون زمین می جوشد و بر دیواره ی آن که متصل به کوه است دو ایوان در دل کوه کنده شده است.

آتشکده ها و چهار طاقیهای دوره ساسانی:

شاید پس از کاخ ها، آتشکده ها مهمترین آثار معماری بر جای مانده از دوره ی ساسانی باشند. این بنا ها مکانی برای گرامیداشت آتش مقدس و اجرای مراسم مذهبی بوده اند و لذا از نظر معماری مبتنی بر اصول خاص و ویژه هستند.

تزئینات معماری در دوره ی ساسانی:

گچ بری که پارتها در کاخ ها و بناهای مذهبی استفاده کردند در دوره ی ساسانی رونق ویژه ای یافت. بخش عظیمی از تزینات وابسته به معماری دوره ی ساسانی گچبری است.

سلسله ی ساسانی آخرین حکومت پیش از اسلام ایرانی است. ساسانیان حکومتی ملی تاسیس کردند که متکی به دین ملی و تمدنی بود که شاید از جنبه ی ایرانیت در سراسر تاریخ طویل ایران نظیر نداشته است.

ساختمان های اصلی معماری ساسانی هم مانند هخامنشیان کاخ های شاهی بود. اما راه حل های معماری هخامنشی برای ساسانیان ظاهراً پر هزینه و پیشرفت ناپذیر بوده است. زیرا بلندی تیرهای چوبی حد غلائی دارد که در دوره ی هخامنشی از آن استفاده شده است. بنابراین حتی در ساختمان های شاهی هم معماری تاقدار را که در دوره ی هخامنشی بی شک معماری شناخته شده ای بود، رواج دادند. معماری ساسانی صرفاً کاخ ها نیست، بلکه معماری خانه های مردم و از همه مهمتر معماری آتشگاهها و معابد و بعضی بناهای یادمانی، کاروانسرا و قلعه ها را شامل می گردد. آتشگاهها و معابد پس از کاخ ها بیشترین آثار معماری به جای مانده از دوران ساسانی هستند. ولیکن اهمیت و ویژگی معماری کاخ ها طوری است که بررسی و مطالعه ی آنها در صدر قرار گیرد.

اردبیل از شهرهای کهن ایران است که در لوحه‌های گلی سومریان به صورت آرتا یا آراتتا ثبت گردده همچنین اردبیل تمدنی 3000 ساله در حاشیه جاده? ابریشم دارد که سابقه? تاریخی و باستانی آن را کاروانسراهای بی‌نظیر به جهت نوع معماری و تجمیع هنرهای ظریف ایرانی بیان می‌کند. اردبیل در گذشته گذرگاه کاروان‌های تجاری و نظامی متعددی بوده که زمینه? احداث کاروانسراها را فراهم کرده‌است. به عقیده? کارشناسان وجود کارونسرا در شهرستان‌های مختلف این استان بیانگر رونق اقتصادی تمامی شهرهای این منطقه در گذشته است. از جمله? مهمترین کاروانسراهای اردبیل می‌توان به کاروانسرای سنگی صائین در نیر، شاه عباسی شورگل در بیله سوار، عباسی نقدی کندی و قانلی بولاغ در مشگین شهر اشاره کرد.این شهر در زمان حکومت بنی‌امیه مرکز حکومت آذربایجان و در زمان بنی‌عباس مرکز قیام بابک خرمدین بوده‌است. در سال 618 هجری مورد حمله مغولان قرار گرفت. در دوران باستان نیز که ایران به چهار ولایت تقسیم شده بود اردبیل مرکز ولایت باختر شامل آذربایجان (از همدان و ساوه تا دربند در جنوب روسیه و ارمنستان فعلی) بوده‌است.^[23] اما در زمان تیموریان و صفویان، نهضت تشیع و جنبش‌های سیاسی ایران از این شهر برخاست. اردبیل در زمان صفویان آباد گردید و به اوج اعتبار، عزت، و عظمت خود رسید، اما پس از انقراض این سلسله در پیشامدها و تحولات تاریخی دوره? نادرشاه و اوایل قاجار و به‌خصوص با ورود قشون روسیه به ایران و حوادث دوران مشروطیت، از رونق و اهمیت افتاد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، در 24 فروردین 1372 به مرکز استان تبدیل شد.

از آثار تاریخی اردبیل که برخی به دوره? پیش از اسلام می‌رسد، می‌توان از دهکده آتشگاه، شهر هیر، شهریور، و مسجد جامع اردبیل که در قدیم آتشکده بوده‌است، نام برد. با توجه به این‌که این مسجد، بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین مسجد اردبیل است، یکی از واحدهای آن، کتابخانه بوده است.

بسیاری از مؤلفان دوره? اسلامی، بنای شهر اردبیل را به فیروز، پادشاه ساسانی نسبت می‌دهند و می‌نویسند که اردبیل به دستور این پادشاه، که در سده? پنجم میلادی می‌زیست، ساخته شده‌است. فردوسی در شاهنامه بنای اردبیل را به پیروز ساسانی نسبت می‌دهد.

اما تاریخ اردبیل خیلی قدیمی‌تر از زمان فیروز ساسانی‌است. زیرا که فیروز در

در زمان فیروز به دلیل حمله? طوایف شمال (هونها) ویران گردید و به دستور فیروز، آباد گردید و برج و بارو درآن ساخته شد و از این‌رو بنای آن را به فیروز نسبت می‌دهند.

در قرن ششم قبل از میلاد زرتشت پیامبر بزرگ ایران ظهور کرد و بنا به روایت اوستا، کتاب یسنا در بالای کوه سبلان بر او نازل شده‌است.

شهر اردبیل به علت نزدیکی به قفقاز و گرجستان و ارمنستان، جایگاه ویژه‌ای داشت به‌طوری که در زمان جنگ‌های ایران و روس در عهد قاجار، اردبیل مرکز استقرار نیرو و ستاد عملیات سپاه ایران در برابر طوایف شمال بوده‌است. شهر اردبیل در سال 272 (شمسی) در اثر زمین لرزه‌ای قدرتمند لرزید و در اثر آن به طور کامل ویران شد که در طی آن زمین لرزه 150000 از ساکنان آن کشته شدندزمین‌لرزه اردبیل سال 459 میلادی به سلطنت رسیده‌است و 34 سال قبل از این تاریخ، بهرام پنجم ملقب به بهرام گور در مقابل حمله? هیاتله از راه اردبیل به آمل وگرگان و سپس به خراسان رفته و در آن‌جا، خاقان هیاتله را کشته‌است. منطقه? اردبیل حداقل از هزاره? ششم قبل از میلاد مسکونی بوده‌است. براساس پژوهش، سراسر منطقه از تپه‌های باستانی پوشیده شده‌است. کاوش‌های مقدماتی در برخی از نواحی اردبیل به ویژه در قسمت‌های شمالی و شرقی آن نشان می‌دهد که اردبیل از کانون‌های مهم فرهنگ مگالی تیک یا سنگ افراشتی بوده‌است. مردم مگالی تیک شرق آذربایجان که ماهیت قومی آن‌ها می‌باید از عناصر کاسی و هوری بوده‌باشد، ده‌ها اثر مگالی تیک پرارزش از خود به یادگار گذاشته‌اند. یافته‌های اخیر در محوطه? باستانی شهر یئری مشکین شهر، پرتو تازه‌ای به تمدن و فرهنگ هشت هزارساله? اقوام ساکن در اردبیل و اطراف آن افکنده‌است و انتشار نتیجه? این یافته‌ها می‌تواند ارتباط تمدن و فرهنگ مگالی تیک اردبیل را با دیگر مناطق ایران و آذربایجان تاریخی و قفقاز و شرق آسیای صغیر مشخص کند. تصاویر هیکل‌های سنگی شهر یئری با تصاویر هیکل‌ها و سرهای آدمیانی که برروی اجاق‌های نعل اسبی ایغدیر (ایگدیر درشمال شرقی ترکیه در نزدیکی مرز ایران و ارمنستان) نقش بسته، شباهت تام دارد. آثار یافت شده درموزه? باستان‌شناسی اردبیل قرار دارند.

یافته های تازه درباره پیشینه اردبیل در منطقه مرادلو اردبیل نشان از کشف تاریخ 40 هزار ساله در اردبیل را به اثبات می‌رساند.محوطه شامل بیش از یکصد تخته سنگ مزین به نقوش صخره‌ای بوده که با بررسی و مطالعه هر یک از آنها زوایای پنهانی از نحوه زندگی و استقرار بشر در این منطقه از کشور نمایان خواهد شد

برخی از کارشناسان معتعدند: نقوش خمره‌ای یا همان سنگ نگاره‌ها کهن‌ترین آثار هنری بر جای مانده از بشر هستند که قدمت برخی از آنها به 40هزار سال قبل برمی گردد

پیشگفتار نویسنده

باعرض سلام به بازدید کنندگان گرامی

ایران هزاران سال تاریخ مداوم دارد تاریخی سرشار از فراز و نشیب های عبرت اموز در این میان یکی از بارزترین جلوه های فرهنگ و تمدن ایران زمین دوران باستان است دوران شکوه مندی که تمدن بشری را پربارتر کرد وبر غنای ان افزود .

همه جامعه شناسان به درستی عقیده دارند که در علوم اجتماعی از جمله تاریخ و نویسنده باید حتی المقدوروتا جایی که در توان دارد از موضوع مورد برسی خود فاصله بگیرد تا دچار جانبداری و درنتیجه اشتباه در داوری نشود .تاریخ واقعی ایران که بر پوست نوشته می شد ند توسط اسکندر به اتش کشیده شد وبرخی نیز به روم و یونان انتقال یافتند وچون کسی علاقه ای به ان نداشت در حفظ و رونویسی ان نکوشیدند و در نتیجه با گذر زمان پوسید ند و از بین رفتن حتی مجموعه دانشنامه اوستا از این افت در امان نماند .

دراین کتاب بنده حقیر تلاش کردم شرحالی از گذشته مان بطور مختصر ومفید با کمک از تاریخ نویسان و اثار باقیمانده جمع اوری کنم تا بتوانم به حضورشما خوانندگان محترم برسانم .دوستان گرامی مطالب نوشته شده در این سایت صرفا جهت اگاهی و اشنایی میباشد .نه برای تخریب و حفاری اثار ملی و خرید و فروش نماد و قدمت کشور عزیزمان ایران .در پناه ایزدمنان تندرست و سلامت باشید

اردبیل با گستردگی شمالی- جنوبی در شمالغرب ایران و بخش شرقی فلات آذربایجان شامل دشت های میان کوهی و قلل مرتفع می باشد، این استان بدلیل دارا بودن اکو سیستم متنوع و عوارض جغرافیایی گوناگون بستر مناسبی جهت استقرار انسانی در دوران مختلف زندگی بشر بوده است.با وجود اینکه در سطح کشور به عنوان استان گردشگری و قطب آبهای گرم و معدنی شناخته می شود، اما وجود آثار تاریخی و باستانی از جمله کاروانسراها، قلعه ها و دژهای مستحکم و با ارزش یکی از مهمترین ویژگی های استان اردبیل به شمار می رود که همه ساله گردشگران و توریست های بسیاری را از همه جای ایران و جهان به خود جذب می کند.
لازم به ذکر است که استان اردبیل در طول تاریخ به عنوان مرکز حکومت صفویان بوده و از این جهت اهمیت بسیاری را داشته است که این مهم سبب به وجود آمدن و ساخته شدن قلعه های باستانی و تاریخی بسیاری در سطح استان شده است که به حقیقت باید آنها را گنجینه تاریخ و پنهان گردشگری توصیف کرد.
در همین راستا و برای کسب اطلاعات بیشتر به سراغ یحیی نقی زاده مدیر کل سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اردبیل می رویم، تا در این گزارش برخی از قلعه های استان و تاریخچه آنها را به اختصار معرفی کنیم.
ساخت قلعه در محدوده استان اردبیل از دوران مفرغ رایج بوده است

طبق شواهد باستان شناسی ساخت قلعه در محدوده استان از دوران مفرغ رایج بوده است، افزود: دوران مفرغ به سه دوره قدیم، میانی و جدید تقسیم می شود و عصر مفرغ قدیم که در شمالغرب ایران دارای فرهنگ موسوم به کورا ارس است، دارای معماری با پلان مدور است.
در معماری این فرهنگ دور تادور روستا و مراکز عمده استقراری حصار و دیوارهای دفاعی احداث می گردید که نمونه این گونه حصارها در محوطه کهنه شهر چالدران مشاهده شده است.
 همزمان با شروع عصر مفرغ میانی ساخت قلعه در شمال استان اردبیل به خصوص منطقه مشگین شهر رواج می یابد و طبق بررسی های باستان شناسی صورت گرفته، در قلعه خسرو و بهمن قلعه در حد فاصل اردبیل- مشگین شهر باروهای برج دار با مصالح تخته سنگ های بزرگ و خشکه چین متعلق به دوران میانی مفرغ کشف شده است. در مفرغ میانی و جدید بر خلاف دوران مفرغ قدیم استقرارها در ارتفاعات و بلندی ها بیشتر می شود و شکل گیری محوطه ها در فراز کوه ها و ارتفاعات با اندیشه های دفاعی گره خورده است.
 در دوران عصر آهن با رواج کوچگری و شیوه معیشت مبتنی بر داداری، ساخت قلعه ها نسبت به دوران مفرغ کاهش می یابد لیکن مانند عصر مفرغ میانی و جدید همچنان استقرارهایی با حصار ضخیم و قطور در بلندی های مشرف به دره ها و رودخانه ها متداول می شود.
قلعه قهقهه؛ زندان امیران و شاهزادگان دوران صفوی قلعه و دژ مشهور و صعب العبور قهقهه در دهستان "یافت" از بخش هوراند در 85 کیلومتری شمال شرقی شهرستان مشگین شهر و در ارتفاع هزار متری بنا شده است که به لحاظ زندانی بودن افراد سیاسی در طول تاریخ، از اهمیت بسیاری برخوردار است.
به دلیل صعب العبور بودن مسیر ورودی قلعه، تاکید کرد: از شگفتی های بی نظیر معماری این قلعه می توان به شبکه آبرسانی و ذخیره آب آن اشاره کرد که گفتنی است، تنها طریق به دست آوردن آب در این قلعه، جمع آوری آب های سطحی حاصل از آب باران و برف می باشد و این درحالی است که حوض های اب در مسیر آب باران، در دل سنگ و به ابعاد 50×10×2?5 و به تعداد 11 حوض است.
که مهمترین ویژگی قلعه قهقهه زندانی کردن امیران و شاهزادگان صفوی بویژه اسماعیل میرزا فرزند شاه طهماسب یکم صفوی است، گفت: خان احمد گیلانی والی گیلان را از دیگر زندانیان این قلعه می توان نام برد که در سال 975 ق به جرم شورش دستگیر و در زندان قهقهه زندانی شد.
قلعه خسرو؛ پادشاه قلعه های هفت گانه استان اردبیل: این قلعه در 30 کیلومتری شمال غرب اردبیل قرار دارد بدون استفاده از ملات ساخته شده‌ و به دوره مفرغ جدید( 1700 تا 1450 سال پیش از میلاد) تعلق دارد.: سفال‌هایی از عصر مفرغ جدید و نشانه‌هایی از استقرار جوامع با ساختار پیچیده سیاسی و اجتماعی در این قلعه به دست آمده و بررسی ها نشان می دهد که قلعه‌های هفت‌گانه نقش محافظت از قلعه مرکزی خسرو را به عهده داشتند.
دیو قلعه سی، در آستانه محو از روی نقشه استان اردبیل : این قلعه در شمال شرق مشگین‌شهر، مابین روستاهایی "قوزلو" و "کویج" و در پنج کیلومتری روستای کویج قرار گرفته‌است و این قلعه را از مسیر جاده? انار و قوزلو می‌توان بهتر دید. قلعه دارای طبقات مختلف بوده ولی متاسفانه هم اکنون قسمت بزرگی از آن از بین رفته ‌است: این قلعه طی شماره ثبتی 630 به ثبت آثار ملی کشورمان رسیده‌است.
قیز قلعه سی (قلعه دختر)؛ قدمتی به درازای تاریخ ساسانیان این قلعه یکی از مهمترین استحکامات طبیعی شهرستان نمین، در سه کیلومتری جنوب شرقی حور و قدمت آن به دوران ساسانی می رسد.
قلعه اولتان؛ یادگاری از دوره اشکانیانبانیان قلعه اولتان اشکانیان هستند، تصریح کرد: روستایی در 3 کیلومتری جنوب شهرستان پارس آباد به نام اولتان وجود دارد که به همین خاطر این قلعه که در 500 متری این روستا احداث شده را اولتان نامگذاری کرده اند.
 در دوران سلجوقی و ایلخانی جاده قفقاز از میانه شروع می شده و پس از گذشتن از شهرستان های کوثر به اردبیل می رسیده و سپس از ارشق مشکین شهر به برزند گرمی و سپس به کناره های رود ارس مانند اولتان قلعه سی که در آن زمان ها با نام ورثان شناخته می شد؛ منتهی می شده و سپس به برذعه و بیلقان ادامه می یافته است. به منظور جلوگیری از فرسایش و نابودی این قلعه که به خاطر ساحل رود ارس بودن و مجاورت با کارخانه شن و ماسه است، باید اقدامات فوری صورت گیرد تا بتوانیم از این یادگار ارزشمند دوران درخشان تاریخ اردبیل صیانت کنیم.
قلعه کهنه؛ نمادی از شگفتی های معماری تاریخ: این قلعه در ارتفاع شرقی"دره باغ نوروز" در شهرستان مشگین شهر و دارای سه برج و سه دیوار است که ارتفاع حصار از داخل قلعه بیش از چهار متر و از خارج بیش از هشت متر می باشد و تحت شماره 618 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
قلاع اورارتوری در دوران تاریخی آذربایجان جایگاه ویژه ای داشتند قلاع اورارتوری در دوران تاریخی آذربایجان جایگاه ویژه ای را به خود اختصاص داده اند و آثار اورارتوری در دشت اردبیل- سراب، مشگین شهر و منطقه قره داغ شناسایی شده است.
وی افزود: با گسترش امپراطوری پارتیان به مناطق غربی و شمالغربی ایران و تصرف آتورپاتگان در دهه های پایانی قرن اول قبل از میلاد، منطقه مغان یکی از مهم ترین استقرارگاه های اشکانی شد و باید گفت که قلاع نظامی اشکانیان گرچه به خوبی در استان اردبیل مورد مطالعه قرار نگرفته لیکن محوطه هایی با اسم محلی دوه بوینی در منطقه موران مغان که در کنار قبور اشکانی واقع شده اند، شاید نشانگر استقرارگاه های نظامی پارتیان باشد به خصوص که سفال های اشکانی نیز از این محوطه گزارش شده است.
طهماسبی، ادامه داد: در بخش غربی استان اردبیل و در شهرستان نیر یکی از مهم ترین قلعه های نظامی اشکانی با نام محلی بوینی یوغون شناسایی شده است که در طی سال های اخیر مورد کاوش باستان شناسی قرار گرفته و آثاری از معماری و تدفین پارتی در آنجا بدست آمده است
قلاع ساسانی استان اردبیل با توجه به توپوگرافی زمین احداث شده است ساسانیان به دلیل درگیری های متعددی که با اقوام قفقازی و به ویژه قوم خزر داشتند، همچنین واقع شدن مهم ترین آتشکده ی ساسانی یعنی آذرگشنسب در آذربایجان، لزوم احداث پادگان ها و قلاع نظامی در آذربایجان و استان اردبیل را بیش از پیش احساس کردند.: امروزه آثاری از قلاع ساسانی در دربند قفقاز و نیز کهنه قلعه مشگین شهر، قیز قلعه سی و اولتان قلعه سی در مغان کشف شده و برخی نیز مورد کاوش باستان شناسی واقع شده است.: قلاع ساسانی استان اردبیل با سبک معماری خاص این دوره و با توجه به توپوگرافی زمین احداث شده است که اکثر این قلاع در کنار راه های ارتباطی این دوران و مسیرهای تجاری و لشگرکشی ها واقع شده است.
گسترش ساخت قلعه های نظامی در استان اردبیل با شروع دوران اسلامی با شروع دوران اسلامی ساخت قلعه های نظامی در استان اردبیل گسترش یافته است چراکه از یک سو درگیری های نظامی مسلمانان با اقوام ساکن قفقاز منجر به ساخت رباط ها و برج ها و پادگان های متعددی در شمال استان اردبیل می شود و از سوی دیگر زد و خورد های بابک خرمدینان با خلغی عباسی منجر به ساخت قلعه های صعب العبوری مانند قلعه ارشق دیو قلعه سی و قلعه یئل سویی در مشگین شهر و انگوت مغان می شود.قلعه برزند در گرمی مغان از جمله قلعه هایی است که عباسیان جهت مقابله با بابک خرمدین احداث کردند و طبق متون تاریخی نزدیک به یک سال نیروهای افشین در ن سکنی گزیدند. 

 منطقه خلخال از جمله مناطقی است که در دوران قرون میانی اسلام، مرکزی برای سکونت افراد مخالف حکومت مرکزی بوده است چراکه به دلیل کوهستانی بودن شهرستان خلخال نفوذ به قلاع آن بسیار سخت بوده است که برای مثال می توان به قلعه اندبیل، قلعه خشتی گیلوان و دوز قلعه سی کیوی اشاره کرد.
حصار شهر اردبیل تا دوران قاجار برقرار بوده استساخت قلعه در دوران قاجار نیز در استان اردبیل تداوم یافته است، عنوان کرد: یکی از مهم ترین این قلعه ها بازسازی دوباره قلعه کهنه مشگین شهر است و باید گفت که این قلعه در دوران ساسانی احداث شده و در دوران قاجار با حصار خشتی و تزیینات هندسی با برج های کنگره دار کاملا بازسازی شده و مورد استفاده قرار گرفته است.
شهر اردبیل از دوران ایلخانی دارای باروها و حصارهایی بوده که محافظت از آن در مقابل هجوم دشمنان را بر عهده داشته است، خاطر نشان کرد: حصار شهر تا دوران قاجار برقرار بوده و شهر دارای 7 دروازه و ورودی اصلی بوده است ولی با شروع دوران پهلوی و ساخت شهرها براساس سیستم غربی و خیابان های عمود بر هم، باروها و حصار شهر اردبیل نیز از بین رفته و وضعیت فعلی برقرار شده است.

 چهارمین فصل کاوش در تپه چلو شهرستان جاجرم توسط باستان‌شناسان ایرانی و ایتالیایی با هدف بررسی روابط و اشتراکات فرهنگی ایران و آسیای میانه در اواخر هزاره سوم و اوایل هزاره دوم پیش از میلاد انجام شد.

محدوده‌های کاوش شده در این فصل در غرب محوطه باستانی قرار داشت که بر اساس نتایج بررسی‌های ژئوفیزیک پیش‌بینی شده بود داده‌های مورد نیاز برای پاسخ‌گویی به پرسش‌های پژوهشی در این بخش‌ها کشف شود.

 بر اساس نتایج حاصل از کاوش، بخش غربی تپه چلو در اواخر هزاره چهارم و اوایل هزاره سوم پیش از میلاد در حاشیه استقرار اصلی قرار داشته و محدوده انبار محصولات کشاورزی بوده است.

 در دوره مفرغ با گسترش ابعاد استقرار، این منطقه بعنوان گورستان مورد استفاده قرار گرفته و گورهای معروف به نوع بلخی - مروی در آن پیدا شده است. این گورها از نظر زمانی مربوط به دوره مفرغ میانی و جدید هستند که از نظر شیوه‌های تدفین، نوع هدایای تدفینی و آداب خاکسپاری به «مجموعه باستان‌شناختی بلخی - مروی» در آسیای میانه شباهت زیادی دارند.

فضاهای مربوط به ذخیره‌سازی به شکل فضاهای دستکند نیمه زیرزمینی یا خمره‌های بزرگ ذخیره غلات که پایین‌تر از گورهای دوره مفرغ میانی و جدید هستند، گفت: این فضاها گاهی با دیوارک‌های جداکننده به چند بخش تقسیم شده‌اند و در برخی آثار حرارت‌دیدگی زیاد مشاهده می‌شود.

سازه‌های حرارت‌دیده به شکل اجاق‌های مستطیل شکل و گاهی دوقلو است که می‌توان اثر حرارت مداوم را در آنها شناسایی کرد که با توجه به شکل و میزان حرارت‌دیدگی این سازه‌ها، گمان می‌رود چنین فضاهایی برای استفاده‌های خانگی همچون فرآوری محصولات لبنی یا عصاره‌کشی از محصولات کشاورزی کاربرد داشته‌اند.

 شناور‌سازی خاک داخل خمره‌ها و خاکستر موجود در فضاهای دستکند به بازیابی دانه‌های ذغال شده غلاتی مانند جو و گندم و میوه انگور منجر شد که خود فرض کاربری خانگی این سازه‌های حرارتی را تقویت می‌کند.

با وجودی که شواهد مربوط به فعالیت‌های صنعتی از قبیل سرباره‌های فلز در فصول مختلف کاوش در تپه چلو دیده شده، تاکنون آثار کوره یا بوته‌های فلزگری در این محوطه شناسایی نشده است.

 در فصل چهارم کاوش در چلو همچنین چند گور مربوط به دوره مفرغ میانی و متاخر پیدا شده که مطابق معمولِ تدفین‌های همدوره در این محوطه، اجساد در آنها با جهت شرقی - غربی و بر پهلوی راست و به حالت خمیده همراه با تعدادی هدایای تدفینی و مقداری پیشکشی خوراکی متشکل از گوشت گوسفند یا بز دفن شده‌اند.

وی با اشاره به بررسی‌های انسان‌شناسی برای شناسایی ترکیب سنی و جنسی جامعه چلو که به کمک متخصصان انسان‌شناس لهستانی انجام شد، گفت: نتایج مقدماتی این بررسی‌ها نشان داده است، هدایای تدفینی بسته به سن و جنس مرده‌ها انتخاب شده و در اغلب موارد گورهای زنان از مردان غنی‌تر است.: نتایج اولیه همین بررسی‌ها، به ویژه بررسی الگوی سایش مینای دندانها نشان می‌دهد رژیم غذایی غالب بیشتر افراد مبتنی بر مصرف گوشت بوده و احتمالا نشان‌دهنده اقتصاد مبتنی بر دامداری است، این در حالی است که بیشتر جوامع همزمان در آسیای مرکزی و به طور کلی فرهنگ معروف به «مجموعه باستان‌شناختی باختر - مرو» بر مبنای اقتصاد کشاورزی و نظام زمینداری اداره می‌شده است.

 کاوش‌های تپه چلو از سال 1390 با همکاری موسسه مطالعات تمدن‌های اژه و خاور‌میانه وابسته به شورای تحقیقات ملی ایتالیا آغاز شده و تاکنون ادامه یافته است.

نتایج این کاوشها حاکی از روابط فرهنگی گسترده شمال شرق ایران با محدوده وسیعی از آسیای میانه شامل ازبکستان، تاجیکستان، افغانستان و ترکمنستان در اواخر عصر مفرغ است.

در واقع مجموعه مذکور نشان‌دهنده یک همگونی فرهنگی قابل توجه در منطقه وسیعی است که تقریبا تمام خاک خراسان بزرگ در دوره باستان را در برمی‌گرفته است و روابط فرهنگی و اقتصادی وسیعی با منطقه غرب ایران، به ویژه تمدن عیلام و سلسله سوم اور در بین‌النهرین داشته که نشان‌دهنده بالندگی فرهنگ خراسان در دوره‌های پیش از تاریخ است.

اردبیل با گستردگی شمالی- جنوبی در شمالغرب ایران و بخش شرقی فلات آذربایجان شامل دشت های میان کوهی و قلل مرتفع می باشد، این استان بدلیل دارا بودن اکو سیستم متنوع و عوارض جغرافیایی گوناگون بستر مناسبی جهت استقرار انسانی در دوران مختلف زندگی بشر بوده است.با وجود اینکه در سطح کشور به عنوان استان گردشگری و قطب آبهای گرم و معدنی شناخته می شود، اما وجود آثار تاریخی و باستانی از جمله کاروانسراها، قلعه ها و دژهای مستحکم و با ارزش یکی از مهمترین ویژگی های استان اردبیل به شمار می رود که همه ساله گردشگران و توریست های بسیاری را از همه جای ایران و جهان به خود جذب می کند.
لازم به ذکر است که استان اردبیل در طول تاریخ به عنوان مرکز حکومت صفویان بوده و از این جهت اهمیت بسیاری را داشته است که این مهم سبب به وجود آمدن و ساخته شدن قلعه های باستانی و تاریخی بسیاری در سطح استان شده است که به حقیقت باید آنها را گنجینه تاریخ و پنهان گردشگری توصیف کرد.
در همین راستا و برای کسب اطلاعات بیشتر به سراغ یحیی نقی زاده مدیر کل سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اردبیل می رویم، تا در این گزارش برخی از قلعه های استان و تاریخچه آنها را به اختصار معرفی کنیم.
ساخت قلعه در محدوده استان اردبیل از دوران مفرغ رایج بوده است

طبق شواهد باستان شناسی ساخت قلعه در محدوده استان از دوران مفرغ رایج بوده است، افزود: دوران مفرغ به سه دوره قدیم، میانی و جدید تقسیم می شود و عصر مفرغ قدیم که در شمالغرب ایران دارای فرهنگ موسوم به کورا ارس است، دارای معماری با پلان مدور است.
در معماری این فرهنگ دور تادور روستا و مراکز عمده استقراری حصار و دیوارهای دفاعی احداث می گردید که نمونه این گونه حصارها در محوطه کهنه شهر چالدران مشاهده شده است.
 همزمان با شروع عصر مفرغ میانی ساخت قلعه در شمال استان اردبیل به خصوص منطقه مشگین شهر رواج می یابد و طبق بررسی های باستان شناسی صورت گرفته، در قلعه خسرو و بهمن قلعه در حد فاصل اردبیل- مشگین شهر باروهای برج دار با مصالح تخته سنگ های بزرگ و خشکه چین متعلق به دوران میانی مفرغ کشف شده است. در مفرغ میانی و جدید بر خلاف دوران مفرغ قدیم استقرارها در ارتفاعات و بلندی ها بیشتر می شود و شکل گیری محوطه ها در فراز کوه ها و ارتفاعات با اندیشه های دفاعی گره خورده است.
 در دوران عصر آهن با رواج کوچگری و شیوه معیشت مبتنی بر داداری، ساخت قلعه ها نسبت به دوران مفرغ کاهش می یابد لیکن مانند عصر مفرغ میانی و جدید همچنان استقرارهایی با حصار ضخیم و قطور در بلندی های مشرف به دره ها و رودخانه ها متداول می شود.
قلعه قهقهه؛ زندان امیران و شاهزادگان دوران صفوی قلعه و دژ مشهور و صعب العبور قهقهه در دهستان "یافت" از بخش هوراند در 85 کیلومتری شمال شرقی شهرستان مشگین شهر و در ارتفاع هزار متری بنا شده است که به لحاظ زندانی بودن افراد سیاسی در طول تاریخ، از اهمیت بسیاری برخوردار است.
به دلیل صعب العبور بودن مسیر ورودی قلعه، تاکید کرد: از شگفتی های بی نظیر معماری این قلعه می توان به شبکه آبرسانی و ذخیره آب آن اشاره کرد که گفتنی است، تنها طریق به دست آوردن آب در این قلعه، جمع آوری آب های سطحی حاصل از آب باران و برف می باشد و این درحالی است که حوض های اب در مسیر آب باران، در دل سنگ و به ابعاد 50×10×2?5 و به تعداد 11 حوض است.
که مهمترین ویژگی قلعه قهقهه زندانی کردن امیران و شاهزادگان صفوی بویژه اسماعیل میرزا فرزند شاه طهماسب یکم صفوی است، گفت: خان احمد گیلانی والی گیلان را از دیگر زندانیان این قلعه می توان نام برد که در سال 975 ق به جرم شورش دستگیر و در زندان قهقهه زندانی شد.
قلعه خسرو؛ پادشاه قلعه های هفت گانه استان اردبیل: این قلعه در 30 کیلومتری شمال غرب اردبیل قرار دارد بدون استفاده از ملات ساخته شده‌ و به دوره مفرغ جدید( 1700 تا 1450 سال پیش از میلاد) تعلق دارد.: سفال‌هایی از عصر مفرغ جدید و نشانه‌هایی از استقرار جوامع با ساختار پیچیده سیاسی و اجتماعی در این قلعه به دست آمده و بررسی ها نشان می دهد که قلعه‌های هفت‌گانه نقش محافظت از قلعه مرکزی خسرو را به عهده داشتند.
دیو قلعه سی، در آستانه محو از روی نقشه استان اردبیل : این قلعه در شمال شرق مشگین‌شهر، مابین روستاهایی "قوزلو" و "کویج" و در پنج کیلومتری روستای کویج قرار گرفته‌است و این قلعه را از مسیر جاده? انار و قوزلو می‌توان بهتر دید. قلعه دارای طبقات مختلف بوده ولی متاسفانه هم اکنون قسمت بزرگی از آن از بین رفته ‌است: این قلعه طی شماره ثبتی 630 به ثبت آثار ملی کشورمان رسیده‌است.
قیز قلعه سی (قلعه دختر)؛ قدمتی به درازای تاریخ ساسانیان این قلعه یکی از مهمترین استحکامات طبیعی شهرستان نمین، در سه کیلومتری جنوب شرقی حور و قدمت آن به دوران ساسانی می رسد.
قلعه اولتان؛ یادگاری از دوره اشکانیانبانیان قلعه اولتان اشکانیان هستند، تصریح کرد: روستایی در 3 کیلومتری جنوب شهرستان پارس آباد به نام اولتان وجود دارد که به همین خاطر این قلعه که در 500 متری این روستا احداث شده را اولتان نامگذاری کرده اند.
 در دوران سلجوقی و ایلخانی جاده قفقاز از میانه شروع می شده و پس از گذشتن از شهرستان های کوثر به اردبیل می رسیده و سپس از ارشق مشکین شهر به برزند گرمی و سپس به کناره های رود ارس مانند اولتان قلعه سی که در آن زمان ها با نام ورثان شناخته می شد؛ منتهی می شده و سپس به برذعه و بیلقان ادامه می یافته است. به منظور جلوگیری از فرسایش و نابودی این قلعه که به خاطر ساحل رود ارس بودن و مجاورت با کارخانه شن و ماسه است، باید اقدامات فوری صورت گیرد تا بتوانیم از این یادگار ارزشمند دوران درخشان تاریخ اردبیل صیانت کنیم.
قلعه کهنه؛ نمادی از شگفتی های معماری تاریخ: این قلعه در ارتفاع شرقی"دره باغ نوروز" در شهرستان مشگین شهر و دارای سه برج و سه دیوار است که ارتفاع حصار از داخل قلعه بیش از چهار متر و از خارج بیش از هشت متر می باشد و تحت شماره 618 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
قلاع اورارتوری در دوران تاریخی آذربایجان جایگاه ویژه ای داشتند قلاع اورارتوری در دوران تاریخی آذربایجان جایگاه ویژه ای را به خود اختصاص داده اند و آثار اورارتوری در دشت اردبیل- سراب، مشگین شهر و منطقه قره داغ شناسایی شده است.
وی افزود: با گسترش امپراطوری پارتیان به مناطق غربی و شمالغربی ایران و تصرف آتورپاتگان در دهه های پایانی قرن اول قبل از میلاد، منطقه مغان یکی از مهم ترین استقرارگاه های اشکانی شد و باید گفت که قلاع نظامی اشکانیان گرچه به خوبی در استان اردبیل مورد مطالعه قرار نگرفته لیکن محوطه هایی با اسم محلی دوه بوینی در منطقه موران مغان که در کنار قبور اشکانی واقع شده اند، شاید نشانگر استقرارگاه های نظامی پارتیان باشد به خصوص که سفال های اشکانی نیز از این محوطه گزارش شده است.
طهماسبی، ادامه داد: در بخش غربی استان اردبیل و در شهرستان نیر یکی از مهم ترین قلعه های نظامی اشکانی با نام محلی بوینی یوغون شناسایی شده است که در طی سال های اخیر مورد کاوش باستان شناسی قرار گرفته و آثاری از معماری و تدفین پارتی در آنجا بدست آمده است
قلاع ساسانی استان اردبیل با توجه به توپوگرافی زمین احداث شده است ساسانیان به دلیل درگیری های متعددی که با اقوام قفقازی و به ویژه قوم خزر داشتند، همچنین واقع شدن مهم ترین آتشکده ی ساسانی یعنی آذرگشنسب در آذربایجان، لزوم احداث پادگان ها و قلاع نظامی در آذربایجان و استان اردبیل را بیش از پیش احساس کردند.: امروزه آثاری از قلاع ساسانی در دربند قفقاز و نیز کهنه قلعه مشگین شهر، قیز قلعه سی و اولتان قلعه سی در مغان کشف شده و برخی نیز مورد کاوش باستان شناسی واقع شده است.: قلاع ساسانی استان اردبیل با سبک معماری خاص این دوره و با توجه به توپوگرافی زمین احداث شده است که اکثر این قلاع در کنار راه های ارتباطی این دوران و مسیرهای تجاری و لشگرکشی ها واقع شده است.
گسترش ساخت قلعه های نظامی در استان اردبیل با شروع دوران اسلامی با شروع دوران اسلامی ساخت قلعه های نظامی در استان اردبیل گسترش یافته است چراکه از یک سو درگیری های نظامی مسلمانان با اقوام ساکن قفقاز منجر به ساخت رباط ها و برج ها و پادگان های متعددی در شمال استان اردبیل می شود و از سوی دیگر زد و خورد های بابک خرمدینان با خلغی عباسی منجر به ساخت قلعه های صعب العبوری مانند قلعه ارشق دیو قلعه سی و قلعه یئل سویی در مشگین شهر و انگوت مغان می شود.قلعه برزند در گرمی مغان از جمله قلعه هایی است که عباسیان جهت مقابله با بابک خرمدین احداث کردند و طبق متون تاریخی نزدیک به یک سال نیروهای افشین در ن سکنی گزیدند. 

 منطقه خلخال از جمله مناطقی است که در دوران قرون میانی اسلام، مرکزی برای سکونت افراد مخالف حکومت مرکزی بوده است چراکه به دلیل کوهستانی بودن شهرستان خلخال نفوذ به قلاع آن بسیار سخت بوده است که برای مثال می توان به قلعه اندبیل، قلعه خشتی گیلوان و دوز قلعه سی کیوی اشاره کرد.
حصار شهر اردبیل تا دوران قاجار برقرار بوده استساخت قلعه در دوران قاجار نیز در استان اردبیل تداوم یافته است، عنوان کرد: یکی از مهم ترین این قلعه ها بازسازی دوباره قلعه کهنه مشگین شهر است و باید گفت که این قلعه در دوران ساسانی احداث شده و در دوران قاجار با حصار خشتی و تزیینات هندسی با برج های کنگره دار کاملا بازسازی شده و مورد استفاده قرار گرفته است.
شهر اردبیل از دوران ایلخانی دارای باروها و حصارهایی بوده که محافظت از آن در مقابل هجوم دشمنان را بر عهده داشته است، خاطر نشان کرد: حصار شهر تا دوران قاجار برقرار بوده و شهر دارای 7 دروازه و ورودی اصلی بوده است ولی با شروع دوران پهلوی و ساخت شهرها براساس سیستم غربی و خیابان های عمود بر هم، باروها و حصار شهر اردبیل نیز از بین رفته و وضعیت فعلی برقرار شده است.

معرفی کوتاه نمین شهر فرهنگ و ادب.
اسم نمین به خاطر این است که در قدیم نمین در منطقه‌ای جنگلی و پوشیده از درخت بوده و چون به دریا نیز نزدیک بوده هوا رطوبت بالایی داشته از این رو اسم این شهر را نمین یعنی مرطوب گذاشته‌اند.
نمین دارای گردشگاههای طبیعی و بسیار زیبایی برای عموم است. چشمه‌هایی با آب گوارا و سرد، زمین‌های پوشیده از گل و گیاه و منطقه جنگلی را درختان فندق گیلاس و ازگیل پوشانده که فندق آن مشهور است.

مهمان نوازی یکی از آداب و عادات پسندیده ی مردم با فرهنگ نمین است. و گردشگاه های کم نظیر آن زبان زد خاص و عام است.
شهرستان نمین در قسمت شرقی اردبیل قرار دارد. جمعیت آن طبق آمار 1378 برابر 73158 نفر می باشد در حاشیه غربی دریای خزر- ارتفاع از سطح دریا 1500 متر می‌باشد آب و هوایی معتدل، زمستانهای سرد و تابستان با هوای ملایم. دارای جنگل‌های طبیعی فندق در شرق و جنوب نمین و باغات میوه فراوان است و فاصله آن تا اردبیل 25 کیلومتر می‌باشد. طبق شواهد موجود در کتب تاریخی و آثاری که از دل خاک بیرون آمده نشان می‌دهد که 9000 سال پیش از میلاد زمانی‌که بسیاری از شهرهای فعلی وجود خارجی نداشته‌اند در این منطقه قبایلی با تمدنهای درخشان سکونت داشته‌اند.
اسم نمین به خاطر این است که در قدیم نمین در منطقه‌ای جنگلی و پوشیده از درخت بوده و چون به دریا نیز نزدیک بوده هوا رطوبت بالایی داشته از این رو اسم این شهر را نمین یعنی مرطوب گذاشته‌اند.
نمین دارای روستاها و دهستان‌هایی در اطراف آن است که اسامی آنها عبارتند از: قشلاقچایی، عنبران، دودران، میناباد، میرزانق، کله‌سر، گرده، خانقاه علیا و سفلی، جله کران، سولدرق، خشه‌ حیران، دولت‌آباد، سیف‌آباد، ویلگیج، نوده، سلوط، سولا، خان‌کندی، جید،ننه کران، قره چناق، گللو، پته خور، جیگرکندی، بیله‌سوار و...
نمین دارای گردشگاههای طبیعی و بسیار زیبایی برای عموم است. چشمه‌هایی با آب گوارا و سرد، زمین‌های پوشیده از گل و گیاه، در شمال قریه آرپاتپه منطقه جنگلی با درختان فندق، گیلاس و ازگیل وجود دارد که فندق آن مشهور است.
از مهمترین محصول کشاورزی نمین گندم، جو، عدس و علوفه دامی است. محصول گندم بسیار مرغوب است و علوفه دامی به اندازه کافی و برای هر روستایی به اندازه نیاز وجود دارد و به‌دست می‌آید به‌طوری که اهالی و دامداران نیازی به خرید علوفه ندارند و خودشان آن را کشت می‌کنند.
محصولات درختی و باغداری در نمین گوجه‌درختی، آلبالو، گیلاس، گلابی، سیب، میوه به، گردو و سایر میوه‌ها نیز کم و بیش وجود دارد. فصل برداشت میوه ها معمولاً مرداد ماه است.
زنبورداری در نمین رونق خوبی دارد و عسل خوبی هم به‌دست می‌آید کندوها در باغچه‌ها نگهداری می‌شوند و زنبورها از شهد گلها و گیاهان طبیعی تغذیه می‌کنند و عسلی که از این کندوها برداشت می‌شود از بهترین نوع بوده دارای عطر و مزه مطبوعی است.

بر اساس کتابهای تاریخی و آثاری که از زیر خاک بیرون آورده شده و همچنین نشانه هایی که هم اکنون موجود است. 9 هزار سال قبلاز میلاد تمدن های درخشانی در حاشیه غربی دریای خزر وجود داشته است. و قبایلی در حاشیه شمالی رود ارس و منطقه نمین، آستارا و تالش بادارا بودن فرهنگ و آداب و رسوم مشابهی سکونت داشته اند. قبل از ورود مادها به ایران مردمانی در این منطقه زندگی می کردندکه به نام «کادوسیان» نامیدهمی شدند کادوسیان با مادها برخورد نظامی داشتند و کوروش پادشاه هخامنشی توانست به سرزمین آنها وارد و با آنها متحد شود.

ازابنیه های ابتدایی که با تخته سنگ های بزرگ و بدون استفاده از ملات ساخته شده با نام عمومی «دلمن » شناخته می شود ( «دلمن» نوعی ساختمان ابتدایی عهد برنز که با تخته سنگ های بزرگ ساخته می شد.) و نمونه هایی از آن هم اکنون در منطقه چای قوشان، لولوسنگری، خانقاه علیا، چوبان یوردی و قرمزلیق جنوب غربی نمین وجود دارد.

این اتاقها با ابعاد تقریبی 4 ×2 متر از تخته سنگ هایی به ارتفاع 5/1 متر که دیوارهای آن را تشکیل می دهد و سقف آنها را تخته سنگی بزرگ پوشانده ساخته شده و اطراف آن برای حفاظت از سرما با خاک پوشانده شده و اطراف آن با شعاع بزرگتری با سنگ چین دیگری احاطه شده که محیط بسته ای را دراطراف این اتاق ها بوجود آورده است.

نمونه های دیگری از این دلمن ها در آستارا یافت می شود که ابعاد آن 12×18 متر وبجای اک اتاق چند اتاقک در مرکز دارد در نزدیکی لنکران نیز دلمن های مشابهی وجود دارد این دلمن ها شباهت زیادی با دلمن های نمین دارد و برخی از این دلمن ها متعلق به عهد برنز است.

نمین بهشت گمنام ، باز مانده از عصر برنز

 نمین از زیباترین شهر های استان اردبیل به شمار می رود. موقعیت جغرافیایی این شهر به گونه ای است که در اطراف آن کوه ها و جنگل ها زیاد است و همچنین دریای خزر در نزدیکی آن قرار دارد در لغت نامه دهخدا در برابر واژه ی نمین چنین آمده که چون هوای این شهر به علت جنگلی بودن ارتفاعات اطراف آن و به علت نزدیکی به دریای خزر بسیار مرطوب است بدین سبب این شهر را «نمین» یعنی نم دار و مرطوب نامیده اند. این منطقه سال 1375 به شهرستان تبدیل شد.

نمین شهر آلبالو است باغ های آلبالو و باغ های آلوچه با چنار های سر به فلک کشیده در گستره ای وسیع از سر سبزی و گیاهان گوناگون با گل های رنگارنگ و ... از نمین نمادی از بهشت ساخته است. وجود «دلمن» ها در اطراف نمین نشاندهنده ی تمدن هایاولیه در این مناطق است. دلمن ها مربوط به عهد برنز است.

پیشینه ی تاریخی

بر اساس کتابهای تاریخی و آثاری که از زیر خاک بیرون آورده شده و همچنین نشانه هایی که هم اکنون موجود است. 9 هزار سال قبلاز میلاد تمدن های درخشانی در حاشیه غربی دریای خزر وجود داشته است. و قبایلی در حاشیه شمالی رود ارس و منطقه نمین، آستارا و تالش بادارا بودن فرهنگ و آداب و رسوم مشابهی سکونت داشته اند. قبل از ورود مادها به ایران مردمانی در این منطقه زندگی می کردندکه به نام «کادوسیان» نامیدهمی شدند کادوسیان با مادها برخورد نظامی داشتند و کوروش پادشاه هخامنشی توانست به سرزمین آنها وارد و با آنها متحد شود.

ازابنیه های ابتدایی که با تخته سنگ های بزرگ و بدون استفاده از ملات ساخته شده با نام عمومی «دلمن » شناخته می شود ( «دلمن» نوعی ساختمان ابتدایی عهد برنز که با تخته سنگ های بزرگ ساخته می شد.) و نمونه هایی از آن هم اکنون در منطقه چای قوشان، لولوسنگری، خانقاه علیا، چوبان یوردی و قرمزلیق جنوب غربی نمین وجود دارد.

این اتاقها با ابعاد تقریبی 4 ×2 متر از تخته سنگ هایی به ارتفاع 5/1 متر که دیوارهای آن را تشکیل می دهد و سقف آنها را تخته سنگی بزرگ پوشانده ساخته شده و اطراف آن برای حفاظت از سرما با خاک پوشانده شده و اطراف آن با شعاع بزرگتری با سنگ چین دیگری احاطه شده که محیط بسته ای را دراطراف این اتاق ها بوجود آورده است.

نمونه های دیگری از این دلمن ها در آستارا یافت می شود که ابعاد آن 12×18 متر وبجای اک اتاق چند اتاقک در مرکز دارد در نزدیکی لنکران نیز دلمن های مشابهی وجود دارد این دلمن ها شباهت زیادی با دلمن های نمین دارد و برخی از این دلمن ها متعلق به عهد برنز است.

نمین یک منطقه جنگلی است و برای جوامع اولیه که از راه شکار و جمع آوری میوه زندگی میکرده اند محل سکونت مناسبی بوده است.

دورهدوم پس از سقوط ساسانیان و تشکیل حکومت های اسلامی درایران، سرزمین کادوسیان بنام «طیلیسیان » شناخته شده است آثار باقی مانده مربوط به پیشاز میلاد در نمین نشانگر تمدنی است که دراین مقطع تاریخی در این منطقه وجود داشته است.

آثار تاریخی و جاذبه های گردشگری شهرستان نمین :

1-      جاده کوهستانی و جنگلی حیران به طول 35 کیلومتر

2-      منطقه سرسبز و جنگلی شاله دره یا شغاله دره با آثار برجای مانده از شنیدان قلعه سی از خروجی تونل تا منطقه میناباد

3-      آرامگاه باباروشن در 6 کیلومتری شرق نمین و 2 کیلومتری روستای خشه  با دره ای سرسبز و جنگلی، چشمه آبمعدنی و درخت بلوط کهنسال

4-      مساکن اولیه انسانها به نام دلمن در یک کیلومتری شمال نمین حدفاصل روستاهای میناباد و میرزانق و همچنین منطقه قرمزلیق و چوپان یوردی تپه ای مشرف به خانقاه علیا

5-      مقبره شیخ بدرالدین در شهر نمین

6-      پیکره طبیعی انسانی به نام باباداود یا ده ده قورخو بالاتر از روستای عنبران

7-      جنگل و منطقه توریستی فندقلو در حدود 25 کیلومتری شمال اردبیل و 6کیلومتری نمین بااماکن تفریحی، استراحتی و پذیرائی و مناظر طبیعی جنگلی و مرتعی با پوشش گیاهی بیش از 92 گونه

8-      مقبره پیرلنگ در ننه کران

9-      آبهای معدنی قره چناق در روستای قره چناق، مشه سوئی بعد از عبور از روستای گلیده و گذشتن از قوشادگرمان به مشه سوئی می رسد، گرده سوئی نزدیک روستای گرده در غرب نمین

10-روستای عنبران با آب و هوای خوب و طبیعت سرسبز و زیبا و مردمانی شافعی مذهب سنی و زبان طالشی که محل تولید و بافت عمده بهترین نوع گلیم می باشد.

11- تپه های باستانی مربوط به هزاره های قبل از میلاد در روستاهای حومه